نقش توجه در فرآیند شناختی

توجه

توجه فرایندی رفتاری شناختی و عملکرد مغزی است که امکان متمرکز شدن بر جنبه های خاصی از اطلاعات بینایی یا شنیداری یا هر حس دیگری را به وسیله ی مهار موارد ناخواسته به ما می دهد. توجه، متمرکز کردن سطحی از هوشیاری است که ذهن را در حالتی اماده برای غربال اطلاعات نگه می دارد. همچنین، توجه به اختصاص دادن منابع محدود فرایند های شناختی و متمرکز کردن ان روی موضوعی خاص، اشاره می کند.  بنابراین، بسته به زمانی که ما میتوانیم در یک وضعیت بمانیم  توجه به توانایی متمرکز نگه داشتن فرایند های فعال مغز برای مثال روی محرکات بینایی و شنیداری است.

انواع توجه از لحاظ نوع فرایند

• توجه غیرارادی: در توجه غیر ارادی یک محرک قوی به صورت ناگهانی و بدون خواست فرد نظر او را جلب می‌کند. در این ارتباط می توان به ترکیدن لاستیک ماشین که صدای شدید را به دنبال دارد یا پیچ خوردگی ناگهانی و غیر قابل پیش بینی مچ پا که باعث به هم خوردن تعادل فرد می‌گردد اشاره کرد.
• توجه ارادی: خواست و اراده فرد دخالت دارد و میزان یا شدت توجه به نوع تکلیف یا عمل وابسته است. در دنیای واقعی معمولاً توجه ارادی و غیرارادی (خودکار) با یکدیگر ترکیب می گردند و در تعامل با هم هستند. توجه ارادی به چهار دسته ی توجه انتخابی، توجه تقسیم شده، توجه پایدار و مستمر، توجه انتقالی تقسیم می شود.

انواع توجه ارادی

۱- توجه انتخابی: در توجه انتخابی شخص به تمرکز بر روی فعالیتی خاص در میان بسیاری از فعالیت های دیگر می پردازد. به عنوان مثال می‌توان به تماشای یک مسابقه مهم ورزشی از تلویزیون یا مطالعه یک کتاب درسی خاص که با نادیده گرفتن محرک های دیگر محیطی همراه است، اشاره کرد. همچنین زمانی که به سخنان معلم یا استاد تان در یک زمینه درسی به دقت گوش می دهید ولی به محرک های دیگر از داخل یا بیرون کلاس توجه نمی‌ کنید. نمونه دیگری از توجه انتخابی است.

۲- توجه تقسیم شده: توجه تقسیم شده عبارت است از توانایی فرد در انجام بیش از یک فعالیت یا تکلیف به طور همزمان مثلا فردی که در حال دوچرخه سواری است همزمان جهت رفع تشنگی از آب آشامیدنی بطری شده استفاده می‌کند.

۳- توجه پایدار و مستمر: به توانایی حفظ پاسخ رفتاری پایدار در حین فعالیتی تکراری یا مداوم بدون متوقف شدن و حواس پرتی گفته می شود یعنی توجه مستمر عبارت است از نوعی از توجه که فرد در یک مدت زمان تقریبا طولانی جهت یک تکلیف ویژه در انتظار احتمال وقوع نشانه یا علامتی از یک محرک خاص می‌ ماند.این نوع توجه یکی از اجزای اولیه ی فرایند توجه می باشد که توانایی اجرای عملی برای مدت طولانی را به ما می دهد.  هدف نهایی در این نوع از توجه، اقدام مناسب وسریع پس از دریافت علامتی خاص است. به عنوان مثال افراد مسئول کنترل ترافیک هوایی یا فرماندهان نظامی که منتظر دستور از مافوق خود جهت عملیات نظامی علیه دشمن.

۴- توجه انتقالی: به توانایی پاسخ­دهی همزمان به چندین تکلیف گفته می شود یعنی توجه متغیر، توانایی انتقال از یک تکلیف به تکلیف دیگر است. برخلاف توجه تقسیم شده که تکالیف به طور همزمان انجام می‌شوند، در توجه انتقالی تکالیف به صورت متوالی و به نوبت انجام می گیرند،.در این نوع توجه، تمرکز بین جنبه ها یا قسمت های مختلف یک محرک منتقل خواهدشد، مثل فرایند تصمیم گیری که به تقاضاهای شناختی مختلف باید پاسخ داده شود.

انواع توجه به لحاظ محرک

• توجه دیداری: توجه دیداری فرایندی است که یک قسمت کوچک از اطلاعات دریافتی از کورتکس بینایی اولیه را به مراکز سطح بالاتر در مغز میفرستد که در حافظه ی کاری و در فرایند بازشناسی نقش دارند. توجه دیداری این امکان را به ما می دهد تا وجوه خاصی از صفحه ی دیداری را استفاده کنیم و این قسمت ها را در پردازش اطلاعات در اولویت قرار دهیم. توجه دیداری و حرکات چشم ترکیبی از حرکات سریع چشمی و دوره های ثابت ماندن است. زمانی که سر می چرخد یا حرکت می کند حرکات چشمی می تواند ارام هم باشد که برای دیدن یک نقطه ی خاص چشم ها به ارامی به خطر جبران حرکت سر حرکت می کنند تا همان نقطه در صفحه ی دیداری باقی بماند. به علاوه در حین دنبال کردن یک هدف در حال حرکت چشم های حرکات ارامتری خواهند داشت. توج دیداری حتی در نوزادان تقریبا بالغ و قابل مشاهده است.
• توجه شنیداری: توجه شنیداری، یکی از انواع توجه است که سیستم شنیداری در سیستم عصبی را درگیر می­کند و به عنوان فعالیتی تلقی می­شود که در ان فرد توجه خود را به صورت هدفمند به سمت منبع یا صحبت خاصی سوق می دهد. صداها و نویز ها در محیط اطراف توسط سیستم شنیداری شنیده می شوند اما تنها قسمت خاصی از اطلاعات شنیداری در مغز با انتخاب پردازش می­شوند.

در تصویر زیر به فرایند توجه بصری از منظر علوم شناختی اشاره شده است.همان طور که از نمودار مشخص است این کار در سه سطح صورت می گیرد که برای هر یک از سطوح بخش های مختلف مغز درگیر می شود.

منابع

• Pardo, J. V., Fox, P. T., & Raichle, M. E. (1991). Localization of a human system for sustained attention by positron emission tomography. Nature, 349(6304), 61-64.

Anderson, C. H., Van Essen, D. C., & Olshausen, B. A. (2005). Directed visual attention and the dynamic control of information flow Neurobiology of attention (pp. 11-17): Elsevier